Vader en Zoon
Karakter is een statisch boek over de ondergang van een familie. Dit boek geschreven door F. Bordewijk beschrijft personen.
De hoofdpersoon van Karakter, Jacob Willem Katadreuffe, wordt geboren in Rotterdam. Zijn moeder, Joba genaamd, was vroeger dienstbode bij de gevreesde deurwaarder Dreverhaven, van wie zij zwanger raakte. Joba weigert zowel Dreverhavens huwelijksaanzoek als zijn maandelijkse financiële ondersteuning, een pittig puntje in haar karakter is dat ze dit het hele boek door zal blijven weigeren.
De eerste jaren zijn armoedig maar Joba doet alles om rond te komen. Na de lagere school rommelt Katadreuffe wat aan. Hij heeft eens een baantje hier, dan een baantje daar en is zelfs een tijdje werkeloos. Katadreuffe echter heeft een ingebouwde wil om te leren en leest veel. In hetzelfde huis waar Joba en haar zoontje wonen woont een communistische machine-bankwerker, die ruzie heeft met zijn ouders over een meisje. In zijn karakter zit ingebouwd alleen te geven om de Partij en de meisjes. Hij zal een trouwe vriend van Katadreuffe worden.
Alhoewel de communist geeft om het zoveelste meisje, wil Katadreuffe vooruit, hij wil verder komen en koopt hierom een sigarenzaakje in Den Haag. Het wordt niets, Den Haag is geen stad voor hem, en de Rotterdamse woekerbank vraagt zijn faillissement aan. In verband hiermee heeft Katadreuffe een gesprek op het advocatenkantoor van Stroomkoning met zijn curator De Gankelaar. Hier krijgt hij een ingeving, iets wat hem wel vaker overkomt en besluit dat hij juist hier carrière gaat maken. Door zijn charmes, zelfvertrouwen en door toeval lukt het hem om De Gankelaar zover te krijgen dat hij hem een baantje bezorgt. Hier ziet hij zijn vader voor het eerst, van ontmoeten is geen sprake.
Katadreuffe krijgt een kamer bij Stroomkonings conciërge Graanoogst en voelt zich daar depressief, het is kill en donker. Hij verdiept zich in zijn werk en overtreft hiermee ieders verwachtingen, in het bijzonder die van De Gankelaars.
Dreverhaven is iemand die zich op het randje van de wet begeeft. Hij beweert de wet te zijn, hij kent de wet en weet hier op een slimme manier mee te spelen. In de loop van de jaren wordt de deurwaarder steeds meedogenlozer en hij provoceert zijn klanten. Niet alleen de klanten die hij niet kent, die tot hem geen enkele relatie hebben, maar ook zijn zoon neemt hij te grazen, door het aanvragen van een tweede faillissement.
Binnen het kantoor spelen relaties een rol. Katadreuffe mag er wezen, hij is knap van geboorte en heeft een glimlach die ieder doet toegeven. Echter de aandacht van Lieske, Graanoogsts dienstbode en de typiste Sibculo, irriteren hem; slechts Stroomkonings secretaresse Te George maakt indruk op hem.
Katadreuffe vervreemdt langzaam van het volk, naarmate zijn studie en zijn werk bezit over hem nemen. Hij promoveert door Rentenstein op te volgen als chef wanneer diens fraude wordt ontdekt.
Vlak voordat Katadreuffe zijn staatsexamen haalt, eist Dreverhaven dat hij de schuld aan hem voldoet. Een gemeen spelletje die hij speelt, maar een derde faillissement gaat niet door. Katadreuffe raakt oververmoeid, het leren en de stres van het faillissement worden hem even te veel. Bij het vieren van het examen houdt hij een toespraak voor zijn collegae over het ontdekken van je gaven en het vooruitkomen. Als Te George afscheid van hem neemt is dit geladen met het besef dat Katadreuffe voor zijn carrière kiest, in plaats van haar. Te George neemt ontslag en de echtgenote van Stroomkoning signaleert het verband met Katadreuffe, hierover word echter nooit gesproken.
Een grootte, onbedoelde reorganisatie vind plaats op de zaak. Piaat sterft en De Gankelaar vertrekt naar Indië. Katadreuffe haalt in een jaar zijn kandidaats rechten.
Met de gezondheid van Joba gaat het achteruit en ze weigert weer een aanzoek van Dreverhaven. Hij vertelt haar dat hij hun zoon zal 'wurgen', maar dat het restje hem groot zal maken. Hij geloof hier heilig in, maar vertelt het nooit aan Katadreuffe zelf.
Wanneer Katadreuffe vlak voor zijn doctoraal Te George in het park ontmoet, zegt hij haar nooit met een ander te zullen trouwen. Nadat hij is afgestudeerd vraagt Katadreuffe Rentenstein als zijn opvolger terug. Het boek eindigt in een stukje waarin Katadreuffe zijn karakter totaal doorschemert. Ontroerd, doch zwijgend loopt hij weg.
Zoon en moeder
Karakter is een boek waar je niet moet rekenen op een avonturen verhaal. Reken niet op spannende wendingen en verassende elementen. Dit boek behoort namelijk tot de nieuwe zakelijkheid. De kenmerken van deze stroming zijn:
·
STRAK:
De schrijfstijl van de nieuwe
zakelijkheid is een nuchtere, kernachtige, strakke, sobere en ook wel harde
stijl. In deze boeken zijn geen enkel tierelantijntjes te vinden. Bijvoeglijk naamwoorden,
eindeloze omschrijvingen en mooischrijven worden weggelaten.
·
EMOTIELOOS:
De boeken uit de nieuwe zakelijkheid
zijn emotieloos. Er wordt niet omschreven hoe een personage iets voelt of
ervaart, maar simpelweg hoe de gebeurtenis is.
·
KORT:
De zinnen uit dit soort boeken zijn
vaak kort. Er wordt gezocht naar de essentie en kernachtig genoteerd wat er
gebeurt. Dit kun je ook wel zien als een reportagestijl.
·
KRITIEK:
In deze boeken wordt vaak veel kritiek
op de maatschappij geleverd. Deze kritiek komt duidelijk naar voren. Vaak is
dit op het gebied van “arm en rijk”en “politieke stroming”.
·
TEGENSTELLING:
Vaak bevat het boek, of is de kern van
het boek, een scherpe tegenstelling. Vele dingen staan lijnrecht tegenover
elkaar. Deze kenmerken, die een boek tot een uit de nieuwe zakelijkheid maken, zijn terug te vinden in het boek, op verschillende plaatsen en bij verschillende personages. De strakke en kernachtige schrijfstijl zijn het hele boek door een belangrijk element. Zo schrijft hij: ‘Al wat hij wist, en hij wist uit het lexicon heel wat, veel meer dan andere jongenmannen van zijn stand en ouderdom. Heel precies wist hij twee dingen: laag beginnen en weg van zijn moeder.’ De laatste zin lijkt een soort samenvatting. Puntsgewijs verteld hij wat hij weet.
Niet alleen dit maar ook de emotieloosheid duidelijk. De hoofdpersoon is daar een erg goed voorbeeld van. Katadreuffe zou je kunnen zien als een knappe jongeman. Te laat gebloeid, maar op tijd om zijn doel te halen en bovenal een persoon die weet hoe hij zich moet gedragen. Aannemen van gunsten is voor hem onmogelijk, praten over gevoelens is ongehoord en leren is een must. Zijn problemen met betrekking tot alles behalve gevoelens lost hij op. Zijn werk gaat voor zijn emoties voor een jonge vrouw, die hij zeer aantrekkelijk vind. Het verzwijgen van deze emoties blijkt uit een mooi citaat uit het boek: ‘Hij verzweeg wat hij zijn moeder had verteld, maar aan de vriend verteld hij wat hij zijn moeder had verzwegen.’ (blz 36)
Door de strakke beschrijving en het verzwijgen van de gevoelens zijn de zinnen vaak kort. Dialogen komen bijna nooit voor en als ze er al zijn, worden er simpele zinnen gebruikt die de essentie beschrijven van wat het karakter wil vertellen. Als Katadreuffe goedkeuring over iets aan zijn moeder vraagt zegt zij ‘Zo’. Dat is alles. Het is erg weinig, ze had ook een heel gesprek kunnen beginnen maar dat deed ze niet.
In dit boek wordt veel kritiek geleverd, door verschillende personages. Een personage waarbij kritiek leveren en kritisch zijn in haar karakter zit, is Joba. De moeder van Katadreuffe. Belangrijker is haar afkeuring en kritiek wegens het vrouwelijke geslacht. Ze cijfert alle vrouwen, inclusief haarzelf weg. Mannen gaan uiteraard voor. Politiek gezien moet het fascisme er aan geloven. Doordat Katadreuffe bevriend raakt met de communistische buurman, wordt er in het boek veel kritiek geuit richting het opkomende fascisme. Dit is waarschijnlijk de mening van de schrijver zelf, die hij, door een ander persoon in zijn boek het te laten zeggen, naar voren brengt.
Dan hebben we nog de tegenstellingen. Een punt dat minder duidelijk is, maar wel in het boek naar voren komt.
Zo verklaart Katadreuffe: ‘Hij moest haar voorbijstreven, hij had niet meer de eerzucht haar plaats te vervullen, dat was een opwelling geweest, zoals ook de plaats vervullen van Rentenstein. Zijn ambitie lag verder en ging niet over haar plaats, maar erlangs.’ De tegenstellingen van ‘plaats’, wat je beter kunt omschrijven als rang, stand of hoeveelheid bezittingen, de basis van dit boek. Zijn moeder is arm en zijn vader rijk. En hij zweeft tussen deze tegenstelling in en kiest een kant. Hij wil maar bij één rang horen en dat is de hoogste.
Verder beschrijft Bordewijk de tegenstellingen van een harde aanpak en de zachte hand. De vader van de hoofdpersoon breekt hem, om hem zo te laten groeien. Zijn moeder steunt hem, om hem zo te laten worstelen en zelf zijn weg te vinden.
Karakter
Een verhaal waarin alles echt lijkt, op een korte en bondige manier verteld, dat is dit boek. Bordewijk heeft wat mij betreft een kloppend werkje neergeschreven, die duidelijk voldoet aan de kenmerken van de Nieuwe Zakelijkheid. Zelfs in erg grote mate.
Zo is de structuur vast als een rots. Alles is duidelijk en goed opgezet. De schrijver bekijkt situaties vanuit meerdere standpunten. Hij weet het voor elkaar te krijgen om duidelijk te maken wie wat denkt en waarom, zonder echte emoties aan bod te laten komen.
De verhaallijn voldoet ook volledig aan de nieuwe zakelijkheid. Van de eerste tot de laatste bladzijde gebeurt er niks wat indruk achterlaat. Niks wat de aandacht trekt. Het is een luchtige beschrijving van een jongen die hoger op klimt en zijn vader voorbij streeft. Geen emotie in mij word aangeraakt, zelfs mijn interesse niet. De titel is dan ook net als het boek letterlijk en de diepere betekenis ontgaat mij volledig.
Dit alles klinkt alsof ik zeg: ‘Lees dit boek niet, begin er niet aan.’ Echter, het is een fantastisch boek, als je niets geeft om een verhaallijn en om lange beschrijvingen, maar houd van een duidelijk geordend, kort en bondig geschreven boek.
Dit boek van Bordewijk, met een flauw verhaal en een grote oppervlakkigheid, lees Nieuwe Zakelijkheid ervan af druipend, wint punten door de schrijfstijl en de knappe beschrijving van personages. Niet het verhaal, maar de hoofdpersoon geeft dit boek zijn gewenste en verdiende karakter.
Algemene informatie:
· Karakter- Ferdinand Bordewijk
· Plaats van uitgave: Den Haag
· Jaar van uitgave: 1992
· Eerste druk: 1938
· Aantal pagina’s: 244
· Bronnen: http://www.scholieren.com/boekverslagen/986
· Niveau: 4
· Stroming: Nieuwe Zakelijkheid (1880-1940)
